Beklenti teorisi, Victor Harold Vroom tarafından 1964 yılında geliştirilmiştir. Teori kişilerin davranışlarının seçenekler içerisinde bilinçli olarak yaptıkları seçimlerin bir sonucu olduğunu ileri sürmüştür. Bireylerin seçimlerinde ise özellikle inançları, kültürel yapıları, tutumların algılanması, psikolojik aşamalarının etkili olduğu belirtilmiştir. İnsanlar yaptıkları seçimler sonucunda elde edecekleri faydaları en üst düzeyde olmasını, zararları ise en düşük derecede olmasını amaçlarlar. Vroom’a göre, bireyler çalışma hayatlarında önem verdikleri işler sonucunda kendilerini ödüllere ulaştıracak çeşitli davranışla sergilerler. Bundan dolayı bireyler iş tercihlerinde başarma duygusu ve yapılan iş sonucunda elde edilecek ödüller doğrultusunda çaba harcayarak iş seçimlerinde bulunmayı hedeflerler. Beklenti teorisine göre bireyler çaba sarf etme potansiyellerini rasyonel olarak hesaplamaktadırlar.
Beklenti teorisi dört varsayıma dayanmaktadır
- Bireylerin ihtiyaçları, motivasyonları ve geçmiş tecrübeleri ile ilgili istekleri olan kuruluşlara katılmaları ve katıldıkları kuruma verdikleri tepkilerin etkisi.
- Bireyin davranışının bilinçli bir seçim olup, kendi beklenti hesaplamalarında özgür olması.
- Bireylerin çalıştıkları kuruluştan iyi maaş, iş güvenliği, ilerleme gibi beklentilerinin olması.
- Bireylerin aldıkları sonuçların maksimize etmek için alternatifler arasından seçim yapmaları gerekliliğinin olması.
Bu varsayımlar sonucunda beklenti teorisi beklenti, araçsallık ve değer olmak üzere üç ana unsura dayandırılmaktadır.
Beklenti: Örgütsel amaçlar ile gösterilen efor arasındaki ilişkidir. Bir bireyin çabasının olumlu sonuçlanacağı bir performansa neden olması durumudur. Özetle bireyin efor göstermesi durumunda örgütsel amaçlara ulaşılacağına inanmasıdır.
Araçsallık: Örgütsel amaçlar ile bireysel hedefler arasındaki ilişkiyi içerir. Örgütün amacı yüksek performans elde etmek, birey ise gösterdiği performansı yükselme hedeflerine ulaşmak için bir araç olarak görmesidir. Kısacası bireyin harcadığı performans sonucunda ödüllendirileceğine inanmasıdır.
Valens: Aldığı ödüllerin değerinin yeterli düzende fayda sağlayıp motive olmasıdır. Yani ödülü arzulama derecesidir. Birey burada kendisince bir paha biçer. Değerin artı olması tercih edilir, eksi olması tercih edilmez, sıfır olması durumunda ise birey nötr davranır.
Şekile göre eğer bir birey belirli bir seviyede çaba ve efor sarf ederek belirli bir performans sergileyeceğine inanır (bekleyiş) bu performansında belirli birinci seviye çıktılar elde etmesine vesile olacağına inanırsa (bekleyiş), aynı şekilde birey bu belirli birinci seviye çıktının bazı ikinci seviye çıktılar için şart görürse (araçsallık) ve bütün bunlarla beraber birey bu iki çıktıyı arzuluyorsa tatmin sağlanacaktır.
Beklenti teorisinde en önemli şey istenilen ödülün değerinin kişiden kişiye değişiklik göstermesidir. Bazı insanlar için parasal ödül daha değerli olurken, bazı insanlar içinde çalışmama daha fazla değer görebilir. Ayrıca bu durum kişiden kişiye değişiklik göstermesiyle kalmayıp aynı birey için farklı zamanlarda bile değişiklik gösterebilir.
